Chilegschicht schwyzertüütsch
1) Früehner hät
de vill hüüfigeri Gang i d’Chile e grösseri Bedüütig gha für Alli, ohne
Uusnahm.
Vor föifhundert Jaahr hät’s Auto und Bus nonig gäh und es Ross oder es Zugtier
händ sich nid alli chöne leischte. So isch für d’Hüttner jede Kirchgang en
aasträngende Marsch gsi, vom Berg obenabe bis zur Burgchapälle, deet wo hütt
d‘Burgruine isch oder dänn bis id Martins-chile im Dorf Richterschwil.
Und das au bi Räge, Wind oder am chältischte Wintertag, und uuf em Heiwääg isch es dänn au no sträng obsi gange .
Wie froh und stolz sind wahrschiinli d’Hüttner gsi wo Ihri Jakobs-Kapelle 1496 nach vill Fronarbet ändlich fertig gsi isch und sie nur no bi de ganz wichtige Chile Aaläss uuf Richti abe händ müesse.
2) Nur mit
villne Spände uus de Bevölkerig isch das üüberhaupt möglich worde.
Im Hüttner Chilerodel (>>hochhalten <<) sind unter anderem au alli Spänder
vermerkt worde. Ein Spändeiitrag hätt auch s’Gebätt für sich oder au für siini
liebe verstorbene Verwandte chönne mit-iischlüsse.
Drum hätte me sönigne Chiledokument au "Jaaahrziiiit" gsäit, will eimal im Jahr de Spender oder irne tote Aaghörige gedänkt worde isch und me hett quasi offiziell für ihres Seeleheil bättet.
I de Spändeiitträg vo
däm Hüttner Chilerodel (dasch natürli nöds s’Original)
findert me all die Näme, won ich jetzt verläse. Looset Sie, wieviel vo däne
föifhundertjährige Näme hütt no in Gebruuch sind.
Hiestand
Höffliger
Wymann (Winmannin)
Isler
Niesly
Eggenberger
Tanner
Eschmann
Roggenmoser
Ochsner
Trinkler
Linsi
Rusterholz
Schmid
Marty
Luntsch
Hotz
Keller
Strickler
Kannengiesser
Welti
Tüggeli
Herrmann
Gotschalch
3) Ä Spänd hät
chöne ä Sachspänd sii (Brätter, es Mässgwand, en Kelch)
oder en eimalige Gäldbiitrag (das hät me Geltz gnännt)
oder en jährlich zugsäite Geldbetrag (dasch denn ä Gült gsi)
wo denn als Sichherheit uuf en entsprächends Guet gluutet hät.
Im Chilerodel sind die folgende Höf gnännt:
Laubegg
Seehalden
Külpen und Chülpers Wys
Bärghüsere (gemeint isch warschiins s’Bärgli)
Lölismüli (hüüt Neumühli)
OttenSegel (wie damals no s Sägel gheisse het)
Mereschwand (da simmer nöd sicher, öb das ächt dete‘n‘isch, wo’s hüt Örischwand
heisst)
4) I däm
Chilerodel staaht au no mängs anders, zum Biischpill über die zwölf Heilige
dene die drüü Altär gwidmet gsi sind. Die Wichtigschte sind de Sankt Jakobus und
die heiligi Margaret.
Dä heilige Lostag vo däre Margaret isch am zwänzigschte Juli gsi - und uuf de
Sunntig vor em 20.Juli hätt me denn d‘Kirchweih feschtgleit und das gilt no bis
zum hüütige Taag als Datumsregle für d‘ Hüttner Chilbi.
5) Die Chapälle
isch erscht zwänzg Jaahr gstande, da isch 1517 in Züri und scho 1523 in de
Herrschaft Wädischwil d‘Reformation los gange.
D‘Hüttner händ sich nid scho wider welle tränne vo ihrne ganz neue Altär,
Heiligefiguren und dem Jaahrziit-Bruuch mit ihrem eigene Rodel no mit de Spände
vo ihne sälber oder vo ihrne Eltere drin.
Für de Schii hätt me grosse Tüüüecher gha, wo me hätt chöne d’Altär drunder
verstecke.
6) Erscht 1604
(also 80 Jaahr spöter) hett ä reformierte Chanzle d’Altär ersetzt.
1631 hätt me dänn dä Chilerodel amene Hans Heinrich Tanner übergää,
dä hätt in ere sogenannte undere Laubegg gwohnnt (hütt heisst’s deete Seeli, di
undere Laubegg isch hütt wiiter hinde obe) De Tanner isch froh gsi, will’s im
Rodel no lääri Siite gha hett, Papiir isch tüür gsi damals und de Tanner hätt
wahrschiinli sogar sälber chönne schriibe, will me findet no allerlei
intressanti Notize in ere modärnere, schnörkligere Schrift.
7) Föifezwänzg Jaahr isch das Papiir bim Tanner gsi. Vom 30-jährige Chrrieg hätt er au öppis notiert . D’schwiizer Gegend isch zwar vo säbem Chrieg verschont worde, defür isch denn 1656 au da bi öis zwüsche Reformierte und Chatholische en Chrieg uusbroche - de erschti Villmergerkrieg. Bimene schreckliche Überfall isch am Schwyzer Caspar Abyberg danzmal landshauptmann de Hüttner Jaahrziitrodel i d’Händ graate – so hät er s’sälber und fascht nöd läsbar drufgschribe
Und isch, ( wer weiss uf was für Wäg ), schlussändlich is Staatsarchiv Schwyz cho und isch deet archiviert worde.
I de Schriftereihe vo de Läsegsellschaft Wädischwil, mit em Titel:“ Gschicht vo de Herrschaft Wädischwil“ häd de Richterswiler Pfarrer Albert Chäller scho anno 1932 über en achtsiitige Papierrodel, vo Hütte prichtet, wo sältsamerwiis z‘ Schwyz uufbewahrt werdi. (Jetzt wüssed mir warum)
Au e Publikation vo de Vereinigung pro Sihltal, us em Jahr 1967 enthalted en ähnliche Vermerk.
Dur die Beschrieb uufmerksam worde, händ mir Eus zum Ziel gesetzt, das sehr alti, und für Hütte wichtigi Dokumänt nöcher under d’Lupe z’näh, und da demit wiiteri Detail, i de d’Hüttnergschicht, känne z‘lehre
Im Novämber 2005 händ mir e Fotokopie, uf Papier, us dritter Hand übercho, aber bi de Transkription (Übersetzig i die hüt gebrüchlich Schrift), häd sich zeiget, das en Teil gfählt häd.
Im Mai 2009 händ mir telefonisch versuecht, mit em Staatsarchiv Schwyz en Termin z’ver-iibare, um das Dokumänt aazluege und z’fotografiere.
Das isch nüd z’standcho, aber s’Staatarchiv Schwyz häd eus e elektronischi Kopie uf ere CD , gäge Kopier- und Uufwandgebühre aabotte.
Uf das Aagebot simmer sofort iigange und dänn isch au e genaueri Transkription möglich worde, wo mit Hilf vo de Historiker Peter Ziegler und Albert Jörger vervollständigt worde isch. Jetzt hämmer zwar es lääsbar‘s Dokumänt gha, aber verstande hämmer trotzdem, villes nüd.
E ganz bsunders schwirigi Uufgab isch‘s uuf-schaffe, vo de konfessionelle Belang gsii. Mit Hilf vo Suechmaschine und alte Lexikon, isch es doch glunge, die meischte, für Eus hüt unverständliche Textpassagen einigermasse z’erchläre.
Erstuundlich isch gsii, wie vill engagierte Gespäch das Schriftstuck uusglöst häd.
Oder hetted Sie früehner gwüsst, was en Jahrzytrodel isch,
oder wüssed Sie Bscheid über täglichi, schwäri ,tödlichi, und himmelschreyendi Sünde
oder känned Sie die verschidene Arte vo Abläss, und wie mer die zytliche Sündestrafe (z.B. Fegefeuer) chönnti verchürze.
Oder känned Sie die ville Heilige mit irne Gedänktag, Schutzfunktione und Reliquien,
oder hetted Si gwüsst was unerkanntnis isch, und ich zitiere us em Chilerodel: dass unerkanntnis und undankbarlichkeit das grösst Laster ist.
Alli die Theme händ mir versuecht z’düüte, mir sind Eus aber bewusst , dass das alles vor meh als 500 Jahre e grossi Bedüütig ghaa häd, aber hüt zum Teil nur schwer zum verstah isch. Es isch aber en Teil vo de Hüttnergschicht und damit au en Teil vo Eusere Vergangeheit. Wänn sie sich wetted wiiters informiere, finded Sie de Hüttner Jahrzeitrodel von 1496, mit Transkription und Erchlärige uf de Internetadresse http://www.villmergerkriege.ch
Ville Dank für Ihres Interesse.